A Democratic Narrative for the EU and European Citizenship Education

by Jaap Hoeksma, Philosopher of Law

The democratisation of Europe is the historical endeavour to change a war-torn continent into a democratic union of democratic states. The Russian invasion of Ukraine accentuates that European integration is both a momentous achievement and a continuous challenge. For a proper understanding of the nature of the present European Union the following stages in the process of the democratisation of Europe can be distinguished.¹

1 – Driven by the determination to create an ever closer union between the peoples of Europe the Founding Fathers of the EU have broken the circle of warfare on the old Continent. The aim of the 1951 European Community of Steel and Coal was in the words of Robert Schuman ‘to make war not only theoretically unthinkable but also materially impossible’.² The conceptual innovation required to achieve this goal consisted of the pooling of sovereignty. The participating states sacrificed the principle of absolute sovereignty for the guarantee of peace.

2 – The practice of shared exercise of sovereignty proved to be so successful that the six founding states of the present EU decided to broaden their cooperation to the entire economy. The European Economic Community and Euratom, both founded by virtue of the 1957 Treaty of Rome, merged with the ECSC in 1965. As a result, the executive institutions of the three separate communities were unified. The EC Court of Justice established in 1963 that the transfer of sovereignty to the EEC had led to the emergence of an ‘autonomous legal order’.³ The Court also clarified that the law of the Communities has direct effect and, in case of conflict, takes precedence over national regulations.⁴

3 – The internal market, which the member states intended to create in order to boost their economies, envisaged a gradual transition from unanimous decision making to a practice of deciding by majority voting. However, the French President de Gaulle insisted on the preservation of the right of veto and blocked his country’s participation in the Communities until further notice. His ‘policy of the empty chair’ created the first existential crisis of the emerging polity and was only solved through the ingenious 1966 compromise of Luxembourg.⁵

4 – Despite this temporary setback the emerging common market was becoming so attractive that new member states asked for accession. After the first enlargement in 1973 the Communities described themselves in the Declaration on European Identity as ‘a union of democratic states’.⁶

5 – As it is unfeasible for a union of democratic states to be governed in an authoritarian let alone dictatorial way, the Communities instantly aspired to gain democratic legitimacy of their own too. They transformed their parliamentary assembly into a directly elected parliament. The first direct elections for the European Parliament were held in 1979 with a voter turnout of over 60%.⁷

6 – As the turnout for the second direct EP-elections saw a decrease in voter participation, the European Council tasked the Adonnino Committee to present suggestions for bridging the gap between the citizens and their Communities. While the Committee addressed the citizens in their capacity of ‘nationals of the Member States gathered in the Communities’, its proposals included the introduction of the EU flag and the foundation of the Erasmus Exchange program.⁸

7 – Although a severe economic recession in the eighties caused a feeling of ‘eurosclerosis’ in the member states, the Communities welcomed three new countries from Southern-Europe after they had shaken off the yoke of fascism. The increase in the number of participants and the determination to complete the internal market prompted the Communities to introduce quality majority voting (QMV) through the Single European Act of 1987.⁹

8 – The Fall of the Berlin Wall in 1989 and the implosion of the Soviet-dominated Warsaw Pact preceded but did not prevent the foundation of the European Union through the 1992 Treaty of Maastricht. Instead, the regions which used to form the German Democratic Republic became an integral part of the EU.¹⁰ The principle aim of ‘Maastricht’ was to complete the internal market. Both the introduction of EU citizenship and the creation of the single currency were regarded as the crown jewels of the internal market.

9 – As the EU is open for all democratic European states, a considerable number of applicant countries signalled their intention to accede to the Union after the collapse of communism. In reaction, the 1993 Copenhagen Summit clarified the criteria for accession to the EU by new member states.¹¹ These criteria emphasized the need to respect the values of the EU, notably democracy and the rule of law. The 1997 Treaty of Amsterdam included the values of the European Union in the treaties and initiated the transformation of the EU into a dual democracy.

10 – The construction of a democracy at the level of the Union received a decisive impetus the proclamation of the Charter of Fundamental Rights of the EU at the Summit of Nice in 2000. Eight years after the introduction of EU citizenship the new status still remained an empty vessel.¹² The citizens of the Union did not enjoy more rights than those already attributed to them by virtue of the fundamental freedoms of the internal market. The Charter brought about a fundamental change and granted the new citizens a full political, economic, social and legal status. It was, in effect, the Magna Charta of the citizens and enabled them to confidently declare: ‘Civis Europaeus sum.’¹³

11 – Although the rejection in 2005 of the Constitution for Europe by the electorates of two founding member states was regarded as a serious setback, the ensuing impasse was rather quickly overcome through the Treaty of Lisbon in 2007. The unique and unprecedented hallmark of the Lisbon Treaty is that it construes the EU as a democracy without turning the Union into a State. It formed the completion of the quest for democratic legitimacy of the polity, which had started with the identification of the then Communities in 1973 as a ‘union of democratic states’. Thanks to the Lisbon Treaty citizens are entitled to perceive the EU as a union of democratic states, which also constitutes a democracy of its own. In short, the Lisbon Treaty constructs the EU as ‘a democratic union of democratic states’.¹⁴

12 – The consequences of the Lisbon Treaty proved to be far greater than politicians had foreseen. The EU Court of Justice had already established before the entry into force of the new treaty on 1 December 2009 that the new status was to be regarded as the fundamental status of the nationals of the member states.¹⁵ In consequence, the EU Court abolished the  requirement for EU citizens to cross a border in order to ‘activate’ their rights as citizens of the Union.¹⁶ It ruled in subsequent verdicts that EU citizens can also invoke their rights against the authorities of the own country, even if they have been convicted to imprisonment for breaches of national laws!¹⁷ In the high profile-case of a jailed politician, who had been elected in 2019 as a Member of the European Parliament, the EU Court of Justice finally established that the EU has an autonomous democracy.¹⁸ By delivering its verdict in unequivocal terms the Court confirmed beyond doubt that the EU has been construed as a democratic union of democratic states. Acting within the limits of its competences, the EU has to meet similar requirements of democracy and the rule of law as it demands its member states to respect.The implication of this development for the position of the EU in the field of foreign affairs is that the Union has been granted the status of ‘enhanced observer’ with the United Nations. In terms of the UN system of global governance the European Union can be qualified as the first-ever democratic international organisation. In consequence, the EU is the only international organisation to have been invited by the American president Biden to participate in the 2021-2022 Summit for Democracy.¹⁹  

Conclusion While democracy cannot be taken for granted in any member state, European democracy is an unprecedented experiment in transnational governance, which must be nurtured and has to mature. Moreover, there is absolutely no guarantee that results once achieved will not be undermined or lost afterwards. The contemporary backsliding of democracy is a global process, which also affects member states of the EU.²⁰ While member states are free to voluntarily withdraw from the Union in line with article 50 TEU, they have to respect the values of the Union in their capacity of EU member states. However, as membership of the EU presupposes mutual trust of the member states in each other and in the union, the EU still has to learn to defend its values against erosion from within. The Russian invasion of Ukraine also demonstrates that the Union must be able to protect itself against foreign aggression. Under the present circumstances, the EU should consolidate and deepen its European democracy, while defending it simultaneously against erosion from within and against foreign aggression. The EU can face these challenges with confidence in the knowledge that it has created a new form of international organisation with an equally innovative system of governance. The EU is a union of states and citizens, which works as a European democracy. It may not be an ideal democracy of perfectly democratic states but it is the first transnational democracy in human history and it needs the engagement and participation of its citizens to succeed!

Joseph Sassoon Semah

[The usefulness of continuous measurement of the distance between Nostalgia and Melancholia]

[Please note: ’Hare Hunting’ was a [codeword] euphemism for killing Jews by the Nazi troops during the Holocaust]

GERHARD-MARCKS-HAUS, BREMEN

April 2022 – February 2023

Joseph Sassoon Semah: How to Explain Hare Hunting to a Dead German Artist

4 INTERVENTIONS BY THE ARTIST

Joseph Sassoon Semah (b. 1948) has been a regular guest at the Gerhard-Marcks-Haus since 1997. “Guest” is a central term to his art. He is a descendant of the last Chief Rabbi of Baghdad and now lives in Amsterdam. As an Arab Jew, he presents a perspective on the history of modern art that is shaped by his origins. In doing so, he both critiques and complements our thinking. In 2022 and the beginning of 2023 we will present four interventions by this artist.

When Sassoon Semah lived in Berlin in the late 1970s, he became interested in how German artists processed the subject of the Holocaust. This led to research into the work of Joseph Beuys (1921-1986) and Wolf Vostell (1932-1998). Vostell was one of the first artists in Germany to integrate photos of the mass murder into their artworks, while with Beuys it was primarily the “interpreters” who discovered references to it in his works with fat and felt. Sassoon Semah is also interested in the role-playing of the two artists, for example when Vostell dressed as an Orthodox Jew in order to refer to a culture that had been destroyed in Germany and Europe, or when Beuys showed a Hitler salute, that was then reinterpreted as art. In the group of works shown in the Gerhard-Marcks-Haus Sassoon Semah refers to famous works of these artists and interprets them through this.

The drawings and sculpture demonstrate how Sassoon Semah reads and develops images. The cross-section of the railroad track (the logistics of mass murder) can also be interpreted as a Hebrew letter, literally transgressing the common reading. In Jewish iconography, the horns recall Abraham’s rejection of human sacrifice. As musical instruments played at important ceremonies in the synagogue, they refer to the deeds of man and sometimes to the redemption of the people of Israel. Sassoon Semah invites museum visitors – most of whom have some Christian background – to immerse themselves in a world of imagery that is unfamiliar to them. By radically reinterpreting European artworks, he turns them into places of exile for a vanished culture.THE PROJECT

Joseph Sassoon Semah has done extensive research into Joseph Beuys’ work, values and ideas and based on this research and texts he will analyse the deeper meaning of the (secret) symbols used by Joseph Beuys for ‘On Friendship / (Collateral Damage) IV- How to Explain Hare Hunting to a Dead German Artist [The usefulness of continuous measurement of the distance between Nostalgia and Melancholia]’. He reacts to them using new monumental sculptures and a series of old and new drawings, performances, texts and meetings.

This project wants to raise public awareness about the missing information on Joseph Beuys. Information that has been disregarded during this celebratory year or has been evaded to avoid uncomfortable confrontations. A new project about the reading of Beuys’ ‘shrouded’ art by the Jewish-Babylonian artist Joseph Sassoon Semah.

We cooperate with among others Gerard-Marcks-Haus Bremen, Goethe-Institut Amsterdam, Duitsland Instituut Amsterdam, Deutsche Bank, Lumen Travo Gallery, Redstone Natuursteen & Projecten, Maarten Luther Kerk, Advocatenkantoor Birkway, Landgoed Nardinclant/Amsterdam Garden, Geestelijke Gezondheidszorg Amacura and The Maastricht Institute for the Arts. After completion of the manifestation a complementary publication will be compiled.

© Stichting Metropool Internationale Kunstprojecten

The project is realised in part with the support of Mondriaan Fund, the public fund for visual art and cultural heritage and Redstone Natuursteen & Projecten.

door Jaap Hoeksma, rechtsfilosoof en Europadeskundige

Caroline de Gruyter heeft een prachtig boek geschreven, maar het wordt in Europa wel beter. De auteur heeft in Wenen en Brussel gewoond, de hoofdsteden van het oude Habsburgse keizerrijk en de huidige Europese Unie. Aan de hand van persoonlijke ervaringen schetst ze een indrukwekkend beeld van de rijkheid van beide culturen en laat ze de lezer gul delen in haar eigen voorkeuren en antipathieën, zoals de Habsburgse bals. Zij wijst tevens op de staatkundige en volkenrechtelijke overeenkomsten tussen het 19^e-eeuwse Habsburg en het eigentijdse Brussel. In het voetspoor van de onvergetelijke professor Pangloss uit Voltaire’s Candide trekt ze haar conclusie: van alle denkbare werelden is de EU de slechtste nog niet.

Wat is de Europese Unie?

De toelichting die de auteur op haar in de titel verwoorde stelling dat ‘het niet beter wordt’ geeft, is gebaseerd op het vastgelopen debat over de aloude vraag wat de Europese Unie is. Wetenschappers en politici hebben zich sinds de oprichting van de Europese Gemeenschappen na de Tweede Wereldoorlog vooral gericht op de vraag wat het nieuwe samenwerkingsverband zou moeten zijn. Volgens de federalisten hadden de Gemeenschappen en de EU een federale roeping en dient de huidige Unie naar het voorbeeld van de VS een soort Verenigde Staten van Europa te worden. De soevereinisten stellen daartegenover dat de onafhankelijkheid van de lidstaten gewaarborgd moet worden en bepleiten de totstandkoming van een Europa van de Vaderlanden. Deze impasse vormt de achtergrond, waartegen de schrijfster tot de slotsom komt, dat ‘het niet beter wordt’. De Unie moddert maar wat door. In de ogen van de federalisten doet de EU steevast te weinig, maar in die van de soevereinisten altijd te veel.

 De Conferentie over de Toekomst van Europa

De verschijning van ‘Beter wordt het niet’ valt samen met het begin van de Conferentie over de Toekomst van Europa, waartoe de Europese Raad na de totstandkoming van de Commissie-Von der Leyen heeft besloten. Het doel van de conferentie is zowel om een betere verstandhouding tussen de burgers en de EU te bewerkstelligen als om de democratische legitimiteit van de Unie te vergroten. Het gaat erom de EU een democratische grondslag te geven, c.q. de democratische fundamenten van de Unie te verstevigen.

Deze taakstelling dwingt ertoe op een nieuwe manier naar de EU te kijken. De vraag die beantwoord moet worden, luidt of de EU als een democratie kan functioneren zonder een staat te vormen. In het traditionele dilemma van federale staat of confederale unie van staten is de democratie geen probleem. In de benadering van de EU als confederatie functioneren de lidstaten op democratische grondslag, terwijl de democratie in de federale benadering vanzelfsprekend op het niveau van de nieuwe staat gestalte moet krijgen. Omdat de EU op basis van het Verdrag van Lissabon uit 2007 onmogelijk als een staat beschouwd kan worden en evenmin aan de vereisten van een confederale statenunie voldoet, staat de conferentie voor de historische taak om aan te geven of en zo ja hoe de Europese Unie als een Europese democratie kan functioneren.

Europese democratie

Zeventig jaar na het begin van de Europese samenwerking komt de vraag, wat de EU is, dus opnieuw aan de orde. De beantwoording van deze vraag begint met de vaststelling dat de EU niet in de bestaande categorieën van statenunie of staat begrepen kan worden. Dat brengt uiteraard niet met zich mee dat de EU niet bestaat, maar dat er nieuwe termen en theorieën ontwikkeld moeten worden om te verklaren hoe de Unie als samenwerkingsverband van 27 staten en ruim 450 miljoen burgers werkt. Zo bezien bestaat de eerste stap uit de constatering dat de EU een nieuw subject van het internationaal recht vormt: de EU is een Unie van Staten en Burgers. Het Verdrag van Lissabon regelt de inrichting en de werking van deze Unie. De belangrijkste conceptuele eis die het Verdrag aan de Unie en haar lidstaten stelt is dat beide aan strenge eisen van democratie en rechtsstaat moeten voldoen. De EU is niet alleen een unie van democratische staten maar functioneert zelf ook op democratische grondslag. Vanuit het oogpunt van de burgers kan de EU op basis van het Verdrag van Lissabon dus geïdentificeerd worden als een democratische Unie van democratische staten. Deze vaststelling brengt met zich mee dat de EU op mondiaal niveau gekenmerkt kan worden als de eerste democratische regionale organisatie uit de geschiedenis.

Conclusie

Er is geen enkele reden om te veronderstellen dat het in de EU en Europa niet beter zou kunnen worden dan nu. We staan integendeel aan het begin van een nieuw tijdperk. De lidstaten hebben ieder voor zich weliswaar een meer of minder lange democratische traditie, maar de democratie van de Unie staat nog in de kinderschoenen. De burgers en de lidstaten moeten nog leren omgaan met een transnationale Europese democratie. Het functioneren van de Unie als democratische internationale organisatie op het niveau van de VN is ook voor verbetering vatbaar. De EU moet enerzijds de onmisbare schakel tussen de staten van Europa en het globale bestuursstelsel van de Verenigde Naties vormen en anderzijds laten zien dat regionale organisaties van staten ook democratisch kunnen functioneren. Het besef dat het beter moet en kan, vormt een onmisbare voorwaarde om uitdagingen van dergelijke omvang met opgeheven hoofd tegemoet te treden.

IO 3 ISES Foundation_Best Practice LF2018

Pakhuis de Zwijger 19062020

door mr Jaap Hoeksma, Europadeskundige, rechtsfilosoof en publicist

Nauwelijks drie maanden na de oprichting in 1992 van de Europese Unie werd in het Amsterdamse Felix Meritis (Europees centrum voor Kunst en Wetenschappen) een spel over Europese democratie gelanceerd.²¹ Het spel liep op de werkelijkheid vooruit, omdat het Verdrag van Maastricht weliswaar een burgerschap van de Unie invoerde, maar met geen woord over Europese democratie sprak. Volgens ‘Maastricht’ was democratie alleen een zaak van de lidstaten. Het spel had een zaadje geplant.

Vijf jaar later werd tijdens de Top van Amsterdam besloten dat de EU zelf ook democratisch ingericht moest worden. Amsterdam als bakermat van de Europese democratie!

EU geen Staat
Staatkundige processen nemen hun tijd. Het duurde bijna vijfentwintig jaar voor duidelijk werd hoe de Europese democratie er in de praktijk uit ziet. De belangrijkste reden voor deze aanhoudende onduidelijkheid is dat het concept democratie sinds de 16e eeuw steevast wordt gekoppeld aan het begrip staat. Wij zijn sinds mensenheugenis gewoon te denken dat het idee democratie alleen binnen de context van een soevereine staat tot ontwikkeling kan komen. De Europese Unie is echter geen ‘Staat’. Dat komt internationaal tot uiting in het feit dat de EU geen lid van de Verenigde Naties is én in de uitspraak van het EU Hof van Justitie uit 2014 dat de EU naar haar aard niet als een ‘Staat’ kan worden aangemerkt.²²

We the People
De onzekerheid die uit deze botsing van begrippen voortkomt, is treffend beschreven door de historicus Geert Mak.²³ Aan het slot van zijn in 2004 verschenen boek ‘In Europa’ concludeert hij dat de EU iets unieks is. Het is geen imperium, geen federatie en ook geen statenbond, maar het valt niet te zeggen wat de Unie wel is. Het Forum on European Culture, dat van 17-20 september 2020 in Amsterdam wordt gehouden, probeert een antwoord te vinden door te onderzoeken of er misschien een Europees volk is. Kunnen de mensen in Europa zich naar Amerikaans voorbeeld omschrijven als ‘We the People’ en kan dat gevoel van verbondenheid de basis voor een Europese democratie vormen?

Republiek Europa
Een bezwaar tegen deze redenering is dat geprobeerd wordt om via de achterdeur binnen te halen, wat langs de voordeur niet lukt. Volgens de Verenigde Naties en het Europese Hof is de EU weliswaar geen staat, maar als aangetoond kan worden dat er wel een Europees volk is, kan in theorie wel geclaimd worden dat er een Europese staat moet komen. Deze gedachtegang wordt het verst doorgetrokken door de Duitse schrijfster Ulrike Guérot die stelt dat de lidstaten van de EU ‘gedeconstrueerd’ moeten worden om uit naam van de burgers een Europese Republiek op te richten.²⁴

Een democratische Unie van democratische Staten
De vraag kan ook anders worden gesteld. Kan de EU democratisch functioneren zonder een staat te vormen? Deze vraag is opgeworpen door de nestor van de EU-critici Jürgen Habermas.²⁵ Het proefschrift, waarop Kathalijne Buitenweg in 2016 aan de UvA promoveerde, is richtinggevend. Zij toont namelijk aan dat het Europees Parlement in de loop der jaren ‘representatieve autonomie’ heeft verworven.²⁶ Haar visie werd drie jaar later door het EU Hof van Justitie bekrachtigd. Het Hof concludeerde zelfs dat de EU op grond van het Verdrag van Lissabon over een autonome democratie beschikt.²⁷

De jurisprudentie van het Hof illustreert de stelling van Mak dat de EU iets unieks is. Het Verdrag van Lissabon richt de EU in als een organisatie van democratische staten die zelf ook een democratie vormt. De EU vormt daarom een ‘democratische Unie van democratische Staten’.²⁸ Het bestaan van een Europees volk of een op dat volk gebaseerde Europese Staat is dus geen voorwaarde voor het democratisch functioneren van de EU. De taak waar de EU nu voor staat, is tweeledig: het gaat enerzijds om de versterking van het democratisch karakter van de Unie en anderzijds om handhaving van de constitutionele democratieën van de afzonderlijke lidstaten. Uitdieping van deze vraagstelling tijdens het aanstaande Forum on European Culture biedt Amsterdam de mogelijkheid om zich in de toekomst te presenteren als ‘bakermat van de Europese democratie’.

Engelstalige gecomprimeerde Zomer Universiteit – poster

In de deeltijdopleiding MBA Culture, Heritage & Citizenship, aangeboden door de Netherlands Business Academy en Amsterdam Summer University in samenwerking met Felix Meritis Connecting Cultures aan leidinggevenden in de brede cultuursector, worden ‘klassieke’ bedrijfskundevaardigheden samengebracht met innovatieve inzichten en modellen uit de werkpraktijk. Met name voor dit laatste zijn de volgende gastdocenten uit binnen- en buitenland aangetrokken.

Gastdocenten MBA Culture, Heritage & Citizenship (stand juni 2020)

• Dr. Franco Bianchini, Regeneration of Cities, Leeds Beckett University, UK
• Drs. Huib Boissevain, dir. Annexum, beleggingsexpert en vastgoeddeskundige
• Prof. Ir. Pi de Bruijn, architect
• Drs. Michiel Buchel, algemeen directeur NEMO
• Dr.h.c. Jurn Buisman, entrepreneur en eigenaar particuliere museumcollecties
• Freek van Duijn, interim management & advies in de cultuursector
• Prof. Matthijs van Dijk, Universiteit Delft
• Dr. Dos Elshout, UvA, Cultuurwetenschappen
• Egbert Fransen, ondernemer, directeur Pakhuis de Zwijger
• Prof. Paul Frissen, Universiteit Tilburg en decaan Nederlandse School voor Openbaar Bestuur
• Drs. Cees de Graaff, directeur Dutch Culture
• Tabo Goudswaard, kunstenaar en vormgever
• Drs. Menno Heling, innovative internet solutions for culture and tourism
• Prof. Zef Hemel, ruimtelijke ordening specialist, Wibautleerstoel UvA
• Jo Houben, deskundige governance, vml. directeur Cultuur+Ondernemen
• Drs. Liesbeth Jansen, projectdirecteur Marineterrein, directeur Linkeroever, revitalisering gebieden en gebouwen
• Drs. Jaap Lampe, vml. algemeen directeur van Stadsschouwburg & Philharmonie Haarlem
• Prof. Mario Neve, University of Bologna, Campus di Ravenna
• Drs. Paul Spies, Direktor Stadtmuseum Berlin en Chef-Kurator des Landes Berlin im Humboldt Forum
• Dr. Renée Steenbergen, senior onderzoeker Mecenaat, Universiteit Utrecht
• Drs. Oeds Westerhof, projectdirecteur Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa 2018
• Drs. Hala Naoum Néhmé, econoom & politicoloog, lid van de gemeenteraad van Amsterdam
• Drs. Deirdre Carasso, directeur Stedelijk Museum Schiedam
• Mr. Jaap Hoeksma, rechtsfilosoof en publicist, Europadeskundige
• Drs. Saskia Moerbeek, directeur Stichting Bevordering Maatschappelijke Participatie
• Trevor Davies, directeur Europese Culturele Hoofdstad Kopenhagen en Aarhus
• Farid Tabarki, trendvoorspeller & all-round generalist in global topics
• Drs. Harry Starren, columnist Financieele Dagblad, oud-directeur De Baak
• Drs. Melle Daamen, oud-directeur Mondriaan Fonds en oud-directeur Stadsschouwburg Amsterdam
• Ernst Veen, oud-directeur Nieuwe Kerk en oprichter van de Hermitage aan de Amstel
• Drs. Anna-Luna Post, promovenda filosofie aan Universiteit Utrecht
• Ed Hagedorn, oud-directeur HRM De Baak
• Duncan Stutterheim, ondernemer in de creatieve industrie

Moderators: dr.h.c. Steve Austen, experienced pioneer in arts and entrepreneurship in Europe en Farid Tabarki, columnist FD, trendwatcher en publicist

I.v.m. de coronacrisis heeft het bestuur van de stichting het besluit genomen de uiterste publicatietermijn van de jaarcijfers van 2019 met 4 maanden te verlengen (conform het verleende uitstel van de belastingdienst) zodat de focus in eerste instantie gericht kan zijn op het in goede banen leiden van de activiteiten van het huidige jaar.

Want to know more about visions and realities in Central & Eastern Europe over the last 30 years? Join our free virtual Summer University in Köszeg, co-organized by our partner ISES (Institute for Social and European Studies) within the framework of the Erasmus+ project ‘Towards an MBA European Culture, Heritage and Citizenship‘.

Apply now

The Future University, July 3, 13.00 – 14.30

Do attend the online panel at the closure of Dancing with Uncertainty, with Dion van den Berg, Farid Tabarki and Steve Austen.

Farid, trendwatcher at Studio Zeitgeist, Dion, senior policy adviser at PAX for Peace and Steve, director of MBA CHC at Netherlands Business Academy are involved in various international networks on Culture, Democracy and Higher Education. All three participate in the Erasmus+ program.