Michael Ignatieff was onze gast in Felix Meritis tijdens De Nacht van de Rechtsstaat in 2013.
“We moeten die banden met Israël niet verbreken; op Israëlische universiteiten is een grote academische vrijheid; academici en studenten zijn juist actief tegen de regering. We moeten die banden juist versterken, ook met de Palestijnse universiteiten die er nog zijn. Wij moeten in gesprek blijven.”
Michael Ignatieff (Toronto, 1947), de Canadese schrijver, oud-politicus, historicus en voormalig universiteitsbestuurder, gaf onlangs een gepassioneerde keynote speech over de toenemende druk op academische vrijheid wereldwijd tijdens een bijeenkomst georganiseerd door het Netherlands Institute for Advanced Study (NIAS) in de Waalse Kerk in Amsterdam. In een tijd waarin universiteiten steeds vaker het toneel zijn van politieke strijd en sociale polarisatie, roept Ignatieff op tot een hernieuwde inzet voor het behoud van academische waarden en de noodzaak om open te blijven staan voor dialoog, ook in complexe situaties zoals die in Israël en Gaza.
De Uitdaging van Academische Vrijheid
Academische vrijheid, volgens Ignatieff, ligt onder vuur in verschillende delen van de wereld. De onafhankelijke positie van academische instellingen wordt bedreigd door toenemende politieke druk, zowel van binnenuit als van buitenaf. Deze druk komt vaak tot uiting in conflicten rondom gevoelige onderwerpen zoals de oorlog tussen Israël en Gaza. Terwijl universiteiten zich moeten richten op hun kernmissie van onderzoek en onderwijs, worden zij steeds vaker gevraagd een politieke stelling in te nemen. Studenten wereldwijd eisen bijvoorbeeld dat universiteiten hun banden met Israël verbreken vanwege de situatie in Gaza. Ignatieff stelt echter dat het verbreken van banden juist averechts kan werken: “We moeten die banden met Israël niet verbreken; op Israëlische universiteiten is een grote academische vrijheid; academici en studenten zijn juist actief tegen de regering. We moeten die banden juist versterken, ook met de Palestijnse universiteiten die er nog zijn. Wij moeten in gesprek blijven.”
Israël en Gaza
De oorlog in Gaza fungeert als een katalysator die de bestaande spanningen op universiteiten wereldwijd verder aanwakkert. Ignatieff wijst erop dat terwijl de oorlog tussen Rusland en Oekraïne of de conflicten in Soedan minder aandacht krijgen, het Israëlisch-Palestijnse conflict voortdurend een bron van intense discussie en verdeeldheid vormt. Dit conflict verhevigt de oproepen academische banden met Israël te verbreken en zet de academische gemeenschap onder druk om stelling te nemen.
Toch benadrukt Ignatieff het belang van academische vrijheid, die voor hem een essentiële pijler is van elke liberale democratie. “Academische vrijheid betekent dat academici en studenten de vrijheid moeten hebben om te lezen, te schrijven en te publiceren zonder censuur,” aldus Ignatieff. Hij wijst erop dat universiteiten niet moeten zwichten voor druk om eenzijdige politieke standpunten op te leggen, maar juist een ruimte moeten bieden waar diverse perspectieven kunnen worden onderzocht en besproken.
Politieke Druk en Het Belang van Pluriformiteit
Ignatieff waarschuwt dat zowel linkse als rechtse politieke bewegingen steeds vaker proberen invloed uit te oefenen op het universitaire discours. Rechtse populistische leiders zoals Viktor Orbán in Hongarije en Geert Wilders in Nederland gebruiken retoriek die academische vrijheid onder druk zet. Tegelijkertijd, zo stelt Ignatieff, zijn er interne krachten binnen universiteiten die soms de pluriformiteit van het debat bedreigen door de neiging om bepaalde opvattingen te marginaliseren. Ignatieff benadrukt dat het de taak is van universiteiten om deze pluriformiteit te beschermen. Universiteiten moeten ruimtes zijn waar open debat mogelijk is, waar verschillende standpunten gehoord en besproken kunnen worden in een veilige en inclusieve omgeving. “Academici hebben de verantwoordelijkheid om de situatie in Israël en Gaza uit te leggen, te onderzoeken, maar vooral niet dwingende opinies op te leggen,” zegt Ignatieff. Dit betekent dat ook standpunten die de Israëlische overheid of haar beleid steunen een plaats moeten hebben in het academische discours.
Spanningen in Amsterdam
De discussie over academische vrijheid heeft een directe impact op de situatie in Amsterdam, waar studenten en faculteiten met spanning afwachten hoeveel bezettingen en protesten het nieuwe academische jaar 2024 zal brengen. De spanning loopt op, omdat men verwacht dat de intensiteit van de acties, vergelijkbaar met die van voorgaande jaren, heviger en mogelijk meer ontwrichtend zullen zijn. De oproepen tot het verbreken van banden met Israëlische instellingen zijn luid, maar er zijn ook tegenbewegingen die pleiten voor behoud van academische samenwerking en dialoog.
Academische Vrijheid als Fundament voor Dialoog
Michael Ignatieff’s pleidooi voor academische vrijheid is een oproep universiteiten te beschouwen als bolwerken van open debat en kritische reflectie, in plaats van als politieke slagvelden. In een wereld waar polarisatie steeds meer de overhand neemt, pleit Ignatieff voor het behoud van banden met zowel Israëlische als Palestijnse universiteiten als een manier om de dialoog te versterken en diverse stemmen te laten horen. Door in gesprek te blijven en een ruimte te creëren waar verschillende standpunten naast elkaar kunnen bestaan, kunnen universiteiten hun rol als beschermers van de academische vrijheid en de democratische waarden vervullen.
De uitdaging voor academische instellingen in de huidige tijd is hun onafhankelijkheid te behouden en tegelijkertijd een veilig en inclusief platform te bieden waar controversiële onderwerpen kunnen worden besproken.