door Steve Austen

Bescheidenheid, betrokkenheid, onbaatzuchtigheid

Vaak besef je pas later hoe allesbepalend en ingrijpend een persoonlijke, ogenschijnlijk min of meer toevallige ontmoeting voor je leven is geweest. Bij mij vond die plaats rond mijn 25^ste. Ik weet niet meer hoe de afspraak met Hans tot stand kwam, wie het initiatief had genomen en wat de precieze aanleiding was. Wél weet ik dat de gevolgen van die eerste ontmoeting op het kantoor van Bureau Jeugdzaken van de Gemeente Amsterdam aan de Oranje Nassaulaan voor mijzelf, maar zeker voor het culturele leven van Amsterdam nogal ingrijpend waren.

Dat kwam niet zozeer door het frequente overleg dat Hans en ik sinds die eerste kennismaking hadden, maar door het samengaan van elkaar versterkende bewegingen, trends zou je nu zeggen, waarvoor Hans zowel als ik de respectievelijke initiërende rol vervulden. Dat alles speelde zich af begin jaren 70, een periode waarin, bij gebrek aan alternatieven, iets dat aansloeg in no time een doorslaand succes kon worden.

Hans, een originele ambtenaar jeugdzaken met een fijnzinnige antenne voor de tijdgeest, had al in 1967 het allereerste popfestival van Nederland van de grond gekregen: Hai in de Rai, in de “oude Rai”. Het is de vraag of de stadsbestuurders van die tijd de dubbelzinnigheid in de titel van dit evenement überhaupt hebben opgemerkt. Het was al snel de tijd van Koos Zwart die op de VARA radio iedere week de prijzen van hasj en marihuana voorlas in de rubriek beursberichten. Een onverbiddelijk nieuwe tijd diende zich aan waarbij de honger van de babyboomgeneratie erop wachtte gestild te worden.

Dat kon bijvoorbeeld in het net opgerichte Shaffytheater in Felix Meritis, waarvan ik na het speelseizoen van Ramses’ programma Shaffy Chantate uitbater, directeur/eigenaar en programmeur was geworden. Naast wereldberoemd in Nederland was zanger/performer Shaffy de ongekroonde koning van de Amsterdamse subcultuur. Een zich steeds uitbreidende groep filmmakers, kleine en grote acteurs, zangers, komedianten en musici van allerlei slag, die elkaar ‘s avonds en ‘s nachts ergens in Amsterdam in de groep rond Ramses tegenkwamen. Eén van de ervaringen die zij met elkaar deelden was het besef dat er geen enkel podium te vinden was voor incidentele of ook reeksen voorstellingen van dit uitdijende artistieke wereldje.

Juist door mijn vriendschap met Ramses, wiens manager ik nog steeds was, wisten tal van plannen- en potsenmakers de weg naar Shaffy te vinden. In de meeste gevallen brachten zij hun eigen publiek mee. Leeftijdgenoten, allen representanten van de naoorlogse geboortegolf, de babyboomers kortom.

Daarvoor was er nauwelijks cultureel aanbod in de stad te vinden. Daar moest nodig wat aan gedaan worden, had de voortvarende ambtenaar jeugdzaken Hans Wiedeman bedacht. Inmiddels had hij het allengs populairder wordende blad Plug voor CJP’ers opgericht dat hij grotendeels zelf volschreef met mooie en vooral toegankelijke en voordelige aanbiedingen voor de hongerende doelgroep.

Wat voor de hand lag gebeurde ook: Shaffy besloot CJP’ers altijd bij alle voorstellingen voor de halve prijs toe te laten en Hans schreef opwekkende stukken over al het moois dat in Shaffy te zien en te horen was.

Opmerkelijk voor die periode was dat alles zich binnen één leeftijdsgroep afspeelde: de artiesten, de bezoekers, het service- en barpersoneel, iedereen maakte deel uit van dezelfde ervaringsgemeenschap. Dit bijzondere kenmerk zorgde ervoor dat rangen en standen verdwenen, zoals Hans Wiedeman destijds voor ogen stond, afgaande op een van zijn spaarzame interviews: “ook de meisjes van de huishoudschool moeten van het culturele aanbod gebruik kunnen maken”.

Zo was het ook werkelijk, niet alleen op het toneel, maar ook achter de knoppen, aan de kassa, bij de bar of bij de deurwacht: studenten, werkende jongeren (een term uit die tijd) werkloze kunstenaars, en alternatievelingen uit de opkomende kraakscene beleefden met elkaar een nieuwe leefstijl en uitgaanspraktijk.

Natuurlijk moest een en ander ook ordentelijk georganiseerd worden: Hans zorgde ervoor dat er een stichting werd opgericht (de Stichting Shaffytheater, die nog steeds bestaat), dat er een mooi bestuur verscheen, échte begrotingen kwamen en de gemeente Amsterdam niets aan te merken kon hebben op de afrekeningen die met het verschijnen van de eerste subsidies geproduceerd moesten worden.

Het boek Margetheater in Nederland, dat bij het 10-jarig bestaan van Shaffy verscheen, getuigt van de groei en bloei van het moderne Vlakke Vloer theater dat zonder Hans beslist niet zo overtuigend van de grond zou zijn gekomen.

Amsterdam, oktober 2022

by Steve Austen & Jaap Hoeksma

The celebration of the 25 years anniversary of the Treaty of Amsterdam urges politicians, cultural and educational institutes to reflect on the role the European values play in their daily communication with stakeholders and citizens, for the sake of an even more democratic Europe.

The most innovative features of the Treaty of Amsterdam are to be found in the field of relations between the European Union and its citizens. The inclusion of the European Values into the European Treaties lays the fundament for the functioning of the EU as a European democracy.

As the subsequent evolution of the EU demonstrates, the establishment of the citizenship of the Union by virtue of the 1992 Maastricht Treaty was not an end in itself but an indispensable element in the construction of a democracy at EU level. Obviously, no democracy without citizens. Over the decades, the role of the human beings changed from cross-border participants in the internal market to fully-fledged citizens of the emerging European democracy. This process was accompanied if not strengthened by the introduction of the values of the Union in 1997. The historical significance of the Treaty of Amsterdam is that it changed the goal of European integration from an economic effort to devise an internal market to an ‘Aristotelian’ endeavour to construct a transnational democracy and to create a European polity. Whereas the Communities could be described properly as a Union of democratic States, the EU also aspires to function as a constitutional democracy of its own.

A Democratic Narrative for the EU and European Citizenship Education

by Jaap Hoeksma, Philosopher of Law

The democratisation of Europe is the historical endeavour to change a war-torn continent into a democratic union of democratic states. The Russian invasion of Ukraine accentuates that European integration is both a momentous achievement and a continuous challenge. For a proper understanding of the nature of the present European Union the following stages in the process of the democratisation of Europe can be distinguished.¹

1 – Driven by the determination to create an ever closer union between the peoples of Europe the Founding Fathers of the EU have broken the circle of warfare on the old Continent. The aim of the 1951 European Community of Steel and Coal was in the words of Robert Schuman ‘to make war not only theoretically unthinkable but also materially impossible’.² The conceptual innovation required to achieve this goal consisted of the pooling of sovereignty. The participating states sacrificed the principle of absolute sovereignty for the guarantee of peace.

2 – The practice of shared exercise of sovereignty proved to be so successful that the six founding states of the present EU decided to broaden their cooperation to the entire economy. The European Economic Community and Euratom, both founded by virtue of the 1957 Treaty of Rome, merged with the ECSC in 1965. As a result, the executive institutions of the three separate communities were unified. The EC Court of Justice established in 1963 that the transfer of sovereignty to the EEC had led to the emergence of an ‘autonomous legal order’.³ The Court also clarified that the law of the Communities has direct effect and, in case of conflict, takes precedence over national regulations.⁴

3 – The internal market, which the member states intended to create in order to boost their economies, envisaged a gradual transition from unanimous decision making to a practice of deciding by majority voting. However, the French President de Gaulle insisted on the preservation of the right of veto and blocked his country’s participation in the Communities until further notice. His ‘policy of the empty chair’ created the first existential crisis of the emerging polity and was only solved through the ingenious 1966 compromise of Luxembourg.⁵

4 – Despite this temporary setback the emerging common market was becoming so attractive that new member states asked for accession. After the first enlargement in 1973 the Communities described themselves in the Declaration on European Identity as ‘a union of democratic states’.⁶

5 – As it is unfeasible for a union of democratic states to be governed in an authoritarian let alone dictatorial way, the Communities instantly aspired to gain democratic legitimacy of their own too. They transformed their parliamentary assembly into a directly elected parliament. The first direct elections for the European Parliament were held in 1979 with a voter turnout of over 60%.⁷

6 – As the turnout for the second direct EP-elections saw a decrease in voter participation, the European Council tasked the Adonnino Committee to present suggestions for bridging the gap between the citizens and their Communities. While the Committee addressed the citizens in their capacity of ‘nationals of the Member States gathered in the Communities’, its proposals included the introduction of the EU flag and the foundation of the Erasmus Exchange program.⁸

7 – Although a severe economic recession in the eighties caused a feeling of ‘eurosclerosis’ in the member states, the Communities welcomed three new countries from Southern-Europe after they had shaken off the yoke of fascism. The increase in the number of participants and the determination to complete the internal market prompted the Communities to introduce quality majority voting (QMV) through the Single European Act of 1987.⁹

8 – The Fall of the Berlin Wall in 1989 and the implosion of the Soviet-dominated Warsaw Pact preceded but did not prevent the foundation of the European Union through the 1992 Treaty of Maastricht. Instead, the regions which used to form the German Democratic Republic became an integral part of the EU.¹⁰ The principle aim of ‘Maastricht’ was to complete the internal market. Both the introduction of EU citizenship and the creation of the single currency were regarded as the crown jewels of the internal market.

9 – As the EU is open for all democratic European states, a considerable number of applicant countries signalled their intention to accede to the Union after the collapse of communism. In reaction, the 1993 Copenhagen Summit clarified the criteria for accession to the EU by new member states.¹¹ These criteria emphasized the need to respect the values of the EU, notably democracy and the rule of law. The 1997 Treaty of Amsterdam included the values of the European Union in the treaties and initiated the transformation of the EU into a dual democracy.

10 – The construction of a democracy at the level of the Union received a decisive impetus the proclamation of the Charter of Fundamental Rights of the EU at the Summit of Nice in 2000. Eight years after the introduction of EU citizenship the new status still remained an empty vessel.¹² The citizens of the Union did not enjoy more rights than those already attributed to them by virtue of the fundamental freedoms of the internal market. The Charter brought about a fundamental change and granted the new citizens a full political, economic, social and legal status. It was, in effect, the Magna Charta of the citizens and enabled them to confidently declare: ‘Civis Europaeus sum.’¹³

11 – Although the rejection in 2005 of the Constitution for Europe by the electorates of two founding member states was regarded as a serious setback, the ensuing impasse was rather quickly overcome through the Treaty of Lisbon in 2007. The unique and unprecedented hallmark of the Lisbon Treaty is that it construes the EU as a democracy without turning the Union into a State. It formed the completion of the quest for democratic legitimacy of the polity, which had started with the identification of the then Communities in 1973 as a ‘union of democratic states’. Thanks to the Lisbon Treaty citizens are entitled to perceive the EU as a union of democratic states, which also constitutes a democracy of its own. In short, the Lisbon Treaty constructs the EU as ‘a democratic union of democratic states’.¹⁴

12 – The consequences of the Lisbon Treaty proved to be far greater than politicians had foreseen. The EU Court of Justice had already established before the entry into force of the new treaty on 1 December 2009 that the new status was to be regarded as the fundamental status of the nationals of the member states.¹⁵ In consequence, the EU Court abolished the  requirement for EU citizens to cross a border in order to ‘activate’ their rights as citizens of the Union.¹⁶ It ruled in subsequent verdicts that EU citizens can also invoke their rights against the authorities of the own country, even if they have been convicted to imprisonment for breaches of national laws!¹⁷ In the high profile-case of a jailed politician, who had been elected in 2019 as a Member of the European Parliament, the EU Court of Justice finally established that the EU has an autonomous democracy.¹⁸ By delivering its verdict in unequivocal terms the Court confirmed beyond doubt that the EU has been construed as a democratic union of democratic states. Acting within the limits of its competences, the EU has to meet similar requirements of democracy and the rule of law as it demands its member states to respect.The implication of this development for the position of the EU in the field of foreign affairs is that the Union has been granted the status of ‘enhanced observer’ with the United Nations. In terms of the UN system of global governance the European Union can be qualified as the first-ever democratic international organisation. In consequence, the EU is the only international organisation to have been invited by the American president Biden to participate in the 2021-2022 Summit for Democracy.¹⁹  

Conclusion While democracy cannot be taken for granted in any member state, European democracy is an unprecedented experiment in transnational governance, which must be nurtured and has to mature. Moreover, there is absolutely no guarantee that results once achieved will not be undermined or lost afterwards. The contemporary backsliding of democracy is a global process, which also affects member states of the EU.²⁰ While member states are free to voluntarily withdraw from the Union in line with article 50 TEU, they have to respect the values of the Union in their capacity of EU member states. However, as membership of the EU presupposes mutual trust of the member states in each other and in the union, the EU still has to learn to defend its values against erosion from within. The Russian invasion of Ukraine also demonstrates that the Union must be able to protect itself against foreign aggression. Under the present circumstances, the EU should consolidate and deepen its European democracy, while defending it simultaneously against erosion from within and against foreign aggression. The EU can face these challenges with confidence in the knowledge that it has created a new form of international organisation with an equally innovative system of governance. The EU is a union of states and citizens, which works as a European democracy. It may not be an ideal democracy of perfectly democratic states but it is the first transnational democracy in human history and it needs the engagement and participation of its citizens to succeed!

Joseph Sassoon Semah

[The usefulness of continuous measurement of the distance between Nostalgia and Melancholia]

[Please note: ’Hare Hunting’ was a [codeword] euphemism for killing Jews by the Nazi troops during the Holocaust]

GERHARD-MARCKS-HAUS, BREMEN

April 2022 – February 2023

Joseph Sassoon Semah: How to Explain Hare Hunting to a Dead German Artist

4 INTERVENTIONS BY THE ARTIST

Joseph Sassoon Semah (b. 1948) has been a regular guest at the Gerhard-Marcks-Haus since 1997. “Guest” is a central term to his art. He is a descendant of the last Chief Rabbi of Baghdad and now lives in Amsterdam. As an Arab Jew, he presents a perspective on the history of modern art that is shaped by his origins. In doing so, he both critiques and complements our thinking. In 2022 and the beginning of 2023 we will present four interventions by this artist.

When Sassoon Semah lived in Berlin in the late 1970s, he became interested in how German artists processed the subject of the Holocaust. This led to research into the work of Joseph Beuys (1921-1986) and Wolf Vostell (1932-1998). Vostell was one of the first artists in Germany to integrate photos of the mass murder into their artworks, while with Beuys it was primarily the “interpreters” who discovered references to it in his works with fat and felt. Sassoon Semah is also interested in the role-playing of the two artists, for example when Vostell dressed as an Orthodox Jew in order to refer to a culture that had been destroyed in Germany and Europe, or when Beuys showed a Hitler salute, that was then reinterpreted as art. In the group of works shown in the Gerhard-Marcks-Haus Sassoon Semah refers to famous works of these artists and interprets them through this.

The drawings and sculpture demonstrate how Sassoon Semah reads and develops images. The cross-section of the railroad track (the logistics of mass murder) can also be interpreted as a Hebrew letter, literally transgressing the common reading. In Jewish iconography, the horns recall Abraham’s rejection of human sacrifice. As musical instruments played at important ceremonies in the synagogue, they refer to the deeds of man and sometimes to the redemption of the people of Israel. Sassoon Semah invites museum visitors – most of whom have some Christian background – to immerse themselves in a world of imagery that is unfamiliar to them. By radically reinterpreting European artworks, he turns them into places of exile for a vanished culture.THE PROJECT

Joseph Sassoon Semah has done extensive research into Joseph Beuys’ work, values and ideas and based on this research and texts he will analyse the deeper meaning of the (secret) symbols used by Joseph Beuys for ‘On Friendship / (Collateral Damage) IV- How to Explain Hare Hunting to a Dead German Artist [The usefulness of continuous measurement of the distance between Nostalgia and Melancholia]’. He reacts to them using new monumental sculptures and a series of old and new drawings, performances, texts and meetings.

This project wants to raise public awareness about the missing information on Joseph Beuys. Information that has been disregarded during this celebratory year or has been evaded to avoid uncomfortable confrontations. A new project about the reading of Beuys’ ‘shrouded’ art by the Jewish-Babylonian artist Joseph Sassoon Semah.

We cooperate with among others Gerard-Marcks-Haus Bremen, Goethe-Institut Amsterdam, Duitsland Instituut Amsterdam, Deutsche Bank, Lumen Travo Gallery, Redstone Natuursteen & Projecten, Maarten Luther Kerk, Advocatenkantoor Birkway, Landgoed Nardinclant/Amsterdam Garden, Geestelijke Gezondheidszorg Amacura and The Maastricht Institute for the Arts. After completion of the manifestation a complementary publication will be compiled.

© Stichting Metropool Internationale Kunstprojecten

The project is realised in part with the support of Mondriaan Fund, the public fund for visual art and cultural heritage and Redstone Natuursteen & Projecten.

door Jaap Hoeksma, rechtsfilosoof en Europadeskundige

Caroline de Gruyter heeft een prachtig boek geschreven, maar het wordt in Europa wel beter. De auteur heeft in Wenen en Brussel gewoond, de hoofdsteden van het oude Habsburgse keizerrijk en de huidige Europese Unie. Aan de hand van persoonlijke ervaringen schetst ze een indrukwekkend beeld van de rijkheid van beide culturen en laat ze de lezer gul delen in haar eigen voorkeuren en antipathieën, zoals de Habsburgse bals. Zij wijst tevens op de staatkundige en volkenrechtelijke overeenkomsten tussen het 19^e-eeuwse Habsburg en het eigentijdse Brussel. In het voetspoor van de onvergetelijke professor Pangloss uit Voltaire’s Candide trekt ze haar conclusie: van alle denkbare werelden is de EU de slechtste nog niet.

Wat is de Europese Unie?

De toelichting die de auteur op haar in de titel verwoorde stelling dat ‘het niet beter wordt’ geeft, is gebaseerd op het vastgelopen debat over de aloude vraag wat de Europese Unie is. Wetenschappers en politici hebben zich sinds de oprichting van de Europese Gemeenschappen na de Tweede Wereldoorlog vooral gericht op de vraag wat het nieuwe samenwerkingsverband zou moeten zijn. Volgens de federalisten hadden de Gemeenschappen en de EU een federale roeping en dient de huidige Unie naar het voorbeeld van de VS een soort Verenigde Staten van Europa te worden. De soevereinisten stellen daartegenover dat de onafhankelijkheid van de lidstaten gewaarborgd moet worden en bepleiten de totstandkoming van een Europa van de Vaderlanden. Deze impasse vormt de achtergrond, waartegen de schrijfster tot de slotsom komt, dat ‘het niet beter wordt’. De Unie moddert maar wat door. In de ogen van de federalisten doet de EU steevast te weinig, maar in die van de soevereinisten altijd te veel.

 De Conferentie over de Toekomst van Europa

De verschijning van ‘Beter wordt het niet’ valt samen met het begin van de Conferentie over de Toekomst van Europa, waartoe de Europese Raad na de totstandkoming van de Commissie-Von der Leyen heeft besloten. Het doel van de conferentie is zowel om een betere verstandhouding tussen de burgers en de EU te bewerkstelligen als om de democratische legitimiteit van de Unie te vergroten. Het gaat erom de EU een democratische grondslag te geven, c.q. de democratische fundamenten van de Unie te verstevigen.

Deze taakstelling dwingt ertoe op een nieuwe manier naar de EU te kijken. De vraag die beantwoord moet worden, luidt of de EU als een democratie kan functioneren zonder een staat te vormen. In het traditionele dilemma van federale staat of confederale unie van staten is de democratie geen probleem. In de benadering van de EU als confederatie functioneren de lidstaten op democratische grondslag, terwijl de democratie in de federale benadering vanzelfsprekend op het niveau van de nieuwe staat gestalte moet krijgen. Omdat de EU op basis van het Verdrag van Lissabon uit 2007 onmogelijk als een staat beschouwd kan worden en evenmin aan de vereisten van een confederale statenunie voldoet, staat de conferentie voor de historische taak om aan te geven of en zo ja hoe de Europese Unie als een Europese democratie kan functioneren.

Europese democratie

Zeventig jaar na het begin van de Europese samenwerking komt de vraag, wat de EU is, dus opnieuw aan de orde. De beantwoording van deze vraag begint met de vaststelling dat de EU niet in de bestaande categorieën van statenunie of staat begrepen kan worden. Dat brengt uiteraard niet met zich mee dat de EU niet bestaat, maar dat er nieuwe termen en theorieën ontwikkeld moeten worden om te verklaren hoe de Unie als samenwerkingsverband van 27 staten en ruim 450 miljoen burgers werkt. Zo bezien bestaat de eerste stap uit de constatering dat de EU een nieuw subject van het internationaal recht vormt: de EU is een Unie van Staten en Burgers. Het Verdrag van Lissabon regelt de inrichting en de werking van deze Unie. De belangrijkste conceptuele eis die het Verdrag aan de Unie en haar lidstaten stelt is dat beide aan strenge eisen van democratie en rechtsstaat moeten voldoen. De EU is niet alleen een unie van democratische staten maar functioneert zelf ook op democratische grondslag. Vanuit het oogpunt van de burgers kan de EU op basis van het Verdrag van Lissabon dus geïdentificeerd worden als een democratische Unie van democratische staten. Deze vaststelling brengt met zich mee dat de EU op mondiaal niveau gekenmerkt kan worden als de eerste democratische regionale organisatie uit de geschiedenis.

Conclusie

Er is geen enkele reden om te veronderstellen dat het in de EU en Europa niet beter zou kunnen worden dan nu. We staan integendeel aan het begin van een nieuw tijdperk. De lidstaten hebben ieder voor zich weliswaar een meer of minder lange democratische traditie, maar de democratie van de Unie staat nog in de kinderschoenen. De burgers en de lidstaten moeten nog leren omgaan met een transnationale Europese democratie. Het functioneren van de Unie als democratische internationale organisatie op het niveau van de VN is ook voor verbetering vatbaar. De EU moet enerzijds de onmisbare schakel tussen de staten van Europa en het globale bestuursstelsel van de Verenigde Naties vormen en anderzijds laten zien dat regionale organisaties van staten ook democratisch kunnen functioneren. Het besef dat het beter moet en kan, vormt een onmisbare voorwaarde om uitdagingen van dergelijke omvang met opgeheven hoofd tegemoet te treden.

IO 3 ISES Foundation_Best Practice LF2018

Pakhuis de Zwijger 19062020